SEREBRAL PALSİ NEDİR?
Serebral Palsi (SP) doğum öncesi, doğum sırası ya da doğum sonrası merkezi sinir sisteminde oluşan hasar sonucu görülen motor ve/veya mental bozukluktur. Meydana gelen hasar ilerleyici olmamakla beraber fiziksel fonksiyonlardaki yetersizlik ömür boyu devam edebilir.
SEREBRAL PALSİ
Bilimsel veriler beynin bebeğin anne karnındaki ilk aylarında başlayan gelişme sürecini çocuk dünyaya geldikten sonra 7 yaşına kadar devam ettiğini göstermektedir. Bu süreçte uygulanan fizyoterapi programı sayesinde kas eklem ve kemik yapıların patolojik gelişiminin önüne geçilebilir. Böylece çocuğun günlük yaşam aktivitelerinde fonksiyonel ve bağımsız olması sağlanabilir. Serebral palsili bireylerde görülen ve günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlılığa yol açan yetersizlikler şunlardır:
Kaslarda tonus artışı veya kasılmalar
İstemsiz hareketler
İnce motor hareket yeteneğinde etersizlik
Konuşma bozukluğu
Algılama zorluğu
Zihinsel engellilik
Epilepsi
Oturma, emekleme, yürüme ve koşma gibi kaba motor hareketlerde zorluk
Beslenme bozukluğu
Solunum yetersizliği
İdrar-dışkı kontrol problemleri
Psikolojik sorunlar
Serebral Palsi ve Nedenleri
Doğum Öncesi Dönem:
Genetik faktörler
Hamilelik döneminde geçirilen enfeksiyonlar
Fetalanoksi (Bebeğin anne karnında oksijensiz kalması)
Rh uyuşmazlığı
Gelişimsel bozukluklar
Beslenme bozuklukları
Metabolik hastalıklar
Sigara ve alkol kullanımı
Annenin hamileliğindekullandığı ilaçlar
Plasentanın gelişim bozukluğu
Akraba evlilikleri
Doğum Sırasında Oluşan Nedenler:
Zor doğum
Plasentanın erken ayrılması
Uzun süren doğum süreci
Doğum esnasında beyin kan damarlarında yırtık
Kordon komplikasyonları
Akraba evliliği
Vakumla doğum
Doğum Sonrası Nedenler:
Düşük doğum kilosu
Beyin kanaması
Kafa travması
Ensefelopati
Toksik durumlar
Kalp atışının durması
Nöbetler (Konvülziyon, epilepsi)
Tümör
Viral ve bakteriyal beyin enfeksiyonları
Sarılık
Menenjit
NORMAL GELİŞİMİN EVRELERİ
Resim1
SEREBRAL PALSİ HABERCİSİ OLABİLECEK ERKEN BELİRTİLER
1 AYLIK BEBEK
Sürekli ağlama
Emme bozukluğu
Çevresinden gelen uyarılara cevap vermeme
Kusma
Havale
2 AYLIK BEBEK
Refleks kaybı
Kaslarda aşırı sertlik ya da gevşeklik
3 AYLIK BEBEK
Gözde kayma, titreme
Bebeğin sırtüstü, baş ve topuklar üzerinde yay gibi gergin durması
Bebeğin gülmemesi, annenin yüzüne bakmaması
4 AYLIK BEBEK
Baş kontrolünün olmaması
Gözde kontağı kuramaması
Her iki elini ya da tek elini parmağı içeride kalacak şekilde yumruk yapması
Kaybolması gereken reflekslerin devam etmesi
8 AYLIK BEBEK
Bebek kendi başına dönemez
El-göz koordinasyonu kuramaz
Bebek uzun otururken bacaklarını çaprazlayarak oturur ve gövdesi öne doğru düşer.
10 AYLIK BEBEK
İki ayağını aynı anda kendine çekerek sıçrar tarzda emeklemer.
Ayağa kalkmada zorluk çeker.
Ağzındaki salyayı yutamaz ve akıtır.
Verilen yiyeceği ağzına götüremez.
12 AYLIK BEBEK
Parmak ucuna basarak ayağa kalkar
Destekli yürürken parmak ucuna basarak yürür.
SEREBRAL PALSİLİ BEBEK NASIL GÖRÜNÜR
Resim2
Resim3
SEREBRAL PALSİ VE TİPLERİ
HEMİPLEJİ
Serebral palsinin en sık karşılaşılan türüdür. Serebral palsili çocukların % 20-30 unda hemipleji görülür. Vücudun bir tarafındaki kol, gövde ve bacak hareketlerinde yavaşlık ve kısıtanmalar görülür. Spastik hemiparezide vücudun sağ veya sol taraf etkilenimi söz konusudur. Duyusal uyarı eksikliği görülür. Sıklıkla propriosepsiyon (derin duyu) iki nokta ayrımı, steregnozis gibi derin duyu yetersizlikleri eşlik eder.spastik serebral palsili çocukların yüksek ses tonda ve patlar şekilde konuşurlar. Sağ hemiparezide sol hemipareziye oranla daha çok konuşma güçlüğü(afazi) görülür.
DİPLEJİ (PARAPLEJİ)
Dipleji bacak kaslarındaki tonusun kol kaslarındaki tonusa oranla daha fazla artış gösterdiği serebral palsi türüdür. Bazı türlerinde sadece bacaklarda spastisite görülürken kollar etkilenmez. Kalça eklemi içe doğru dönük dizler ekstansiyonda ayak bilekleri ise aşağı ve içe doğru pozisyon alır. Kas tonusu zamanla artar. Parmak ucunda yürüyüş görülür. Erken doğan prematüre bebeklerde dipleji diğer tiplere göre daha çok görülmektedir.
KUADRİPLEJİ
Kuadripleji serebral palsi tiplerinde % 10-15 oranda görülmektedir. Kolların ve bacakların tutulumlarının yanı sıra gövde, baş ve boyun kasları da etkilenir. spastik kuadriparezi vakalarında görme ve işitme defektleri, zihinsel gerilik ve oral-motor problemler, sindirim sistemi problemleri sıklıkla görülür. Kalça ve omuz eklemleri içe doğru rotasyonda iken diz ve dirsek eklemleri ekstansiyonda el bilekleri ve ayaklar içe ve aşağı doğru pozisyonlanır. İlerleyen süreçte kaslardaki tonus tonus artışı sonucu yoğun spastisite gözlenebilir. Desteksiz baş kontrolünü sağlamakta güçlük çekerler. Boyun kaslarında spastisite artış yönüne göre kısalık gelişebilir.
ATETOİD SEREBRAL PALSİ
Kontrolsüz hareket olarak tanımlanabilir. Çocuğun bacak, kol, el veya yüzünde istemsiz hareketler oluşur. Bu tipte çocukların hareketleri nde istemsiz ve ani hareket değişimleri gözlemlenir. Kaslar istirahat pozisyonunda gevşek bir haldeyken harekete geçince birden kasları kasılabilir. Bu sebeplerle günlük yaşam hareketlerini yaparken koordinasyon bozukluğu görülmüştür.
ATAKSİK SEREBRAL PALSİ
Baş kontrolünü sağlaması uzun sürer . Gövde kas gücü yetersizliği sebebiyle gelişimleri yavaş ilerler. Gövde dengesi sağlanamadığı takdirde yürümesi gecikebilir. Genel vücut hareketlerinde denge ve koordinasyon bozukluğu görülür. Derin duyu çalışmaları yapılarak gelişimi sağlanmalıdır.
SPASTİK SEREBRAL PALSİ :
SPASTİSİTE, EN GENEL ANLAMDA, KAS SERTLİĞİ YADA PASİF HAREKETE DİRENÇ OLARAK TANIMLANABİLİR. KAS TONUSUNDAKİ ARTIŞLAR VE DÜZENSİZ DEĞİŞİKLİKLER HAREKETİN KOORDİNELİ VE SIRALI YAPILMASINI ENGELLER. KOLLAR DA VE BACAKLARDA TONUS ARTIŞININ BELİRGİN OLDUĞU TABLODA, GÖVDE KASLARI GENELLİKLE GEVŞEKTİR (HİPOTONİK). FİZYOTERAPİ PROGRAMI İLE KONTROL ALTINA ALINAMAYAN SPASTİSİTE ZAMANLA İSKELET SİSTEMİNDE BASKI OLUŞTURARAK POSTÜR (DURUŞ) BOZUKLUĞUNA NEDEN OLUR BU DURUM İLERLEYEN SÜREÇTEÇOCUĞUN OTURMASINI, ELLERİN KULLANMASINI VE YÜRÜMESİNİ OLUMSUZ ETKİLER. SPASTİK TİP SEREBRAL PALSİNİN GÖRÜLEN EN YAYGIN TİPDİR.
SEREBRAL PALSİ TİPLERİNE GÖRE BEYİNDE TUTULUM ALANLARI
Resim4
HALİÇ ÖZEL EĞİTİM VE REHABİLİTASYON MERKEZİNDE TERAPİ YAKLAŞIMLARI
Serebral Palsi’li çocukta bir çok sorun bir araya gelerek aile ve çocuk için yaşamı güçleştirir. Bu nedenle problemlerin iyi bir şekilde tanımlanması çok önemlidir. Ancak bilimsel ve bilinçli yaklaşım SP’ li çocuğun daha bağımsız bir yaşama kavuşmasını sağlayabilir. Serebral palsinin klinik tablosu, oluşum nedenine, lezyonun şiddetine, şekline ve diğer komplikasyonların olup olmadığına bağlı olarak çocuktan çocuğa farklılık gösterir. Bu nedenle her çocuğun tedavi ve rehabilitasyon programı farklılık gösterir. SP’ li çocuklarda görülen problemlerin en aza indirilmesi ve onların topluma kazandırılması çok yönlü bir rehabilitasyon programı ile sağlanabilir. Ailenin eğitiminden, çocuğun fiziksel çevresininin düzenlenmesine kadar sorunlar belirlenerek rehabilitasyon programına dahil edilmelidir.
Haliç Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezindeki fizyoterapi programını deneyimli fizyoterapistler uygulamaktadır. Bebeğin büyümesiyle birlikte rehabilitasyon uygulamalarına değişiklikler ve eklemeler yapılmaktadır. Rehabilitasyon çocuk bağımsız (ya da en az bağımlılıkla) yaşama yetisini kazanana kadar devam etmektedir.
Bilinmesi gereken en önemli şey Serebral palsinin terapi ve rehabilitasyonunun çok uzun bir süreç olduğudur. Bebeğin büyümesi ile birlikte rehabilitasyon uygulamaları da devam eder.
SP ‘ li çocukların gelişimi diğer çocuklar gibi normal süreçte ilerler. fakat Normal bir bebeğin gelişim basamakları süreç içerisinde normal seyrinde gelişir. Örneğin 6 aylıkken oturur, 9 aylıkken emekler, 12-14 ay arası yürümeye başlar. Tüm bunlar için ailenin ekstra bir efor sarfetmesi gerekmez. Zaten süreçte bunlar kendiliğinden olur. Ancak serebral palsili bir bebeğin doğumdan itibaren gelişiminin her aşamasında destek alması gerekir. Bu destek çocuk gelişimini bilen uzman fizyoterapist ve çocuk gelişim uzmanı takibinde olmalıdır. Haliç özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde tecrübeli uzmanlar eşliğinde her serebral palsili çocuğa özel aylık ve yıllık terapi programı uygulanmaktadır.Serebral palsi fiziksel yetersizlikleri içerir. Bilinçli bir yaklaşım ve etkili rehabilitasyon ile yetersizlikleri en aza indirgemek mümkündür. SP’li bebeklerin taşınması fizyoterapistinin gösterdiği şekilde destekli ve çevre iletişimini sağlayacak şekilde yapılmalıdır. Oturma, emekleme, ayakta durma gibi motor gelişim aşamaları terapistin uygun gördüğü zamanlarda başlatılmalıdır. Yürümeye başlayacak SP’li çocuklarda ayakkabı ve gerekiyorsa yürüme cihazının tipine karar vermek önemlidir.
Biz merkezimize devam eden aileyi gelişim basamakları konusunda bilinçlendiriyoruz. Böylece aileye çocuğun sınırlılıklarını öğreterek, çocuğun gelişim sürecini yakalaması ve yetersiz olduğu durumlarda nasıl destekleyeceğini anlatıyoruz. Aile ise evde çocuğuna nasıl destek olacağını öğrenerek varsa normal gelişim gösteren diğer çocuklarıyla kıyaslama yapmaması gerektiğini tecrübe etmektedir.
Haliç özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde serebral palsili bireylerin fiziksel gelişimleri ile zihinsek gelişimleri aynı anda yürütülmektedir. Çünkü çocuk fiziksel olarak büyürken aynı zamanda zihinsel beyin kapasitesi de gelişmelidir. ikisini birbirinden ayırmak doğru değildir. Yani sadece fizyoterapi uygulamk yda sadece bireysel eğitim yapmak doğru değildir. terapinin aynı anda paralel gitmesi gerekir. Bu noktadan yola çıkarsak gelişimin en önmeli basamaklarından biri olan dil gelişimi ve bağlantılı olarak sosyal gelişimi rehabilitasyon sürecinde çok önemlidir. Zeka seviyesi, görme, konuşma, işitme ve algı bozuklukları fiziksel özre eşlik etse de ilerleyici değildir SP’li çocuklarda değişik psikolojik bozukluklar oluşabilir. SP’li çocukların evde sürekli bakıcılar ya da ebeveynlerle kalmaları doğru değildir. Normal çocuklarla da iletişim kurabileceği ortamlar yaratılmalıdır. SP’li çocuklar aşırı koruma altına alınmamalı ve yapabilecekleri aktivitelere fırsat tanınmalıdır. Merkezimize devam eden ailesi ve sosyal çevresiyle uyum problemi yaşayan çocuklara yönelik uzman psikolog ve pedagoglar psikoterapi seansları uygulamaktadır.
Resim5 Resim6
SEREBRAL PALSİ VE BESLENME
SP’li çocuğun beslenmesi sırasında uygun oturma ortezleri (yardımcı cihazlar) ve destekli sandalye kullanılmalıdır. SP’li çocuğun etkilenme tipine göre beslenme şekli ve tipi de değişecektir. Bu konuda bir diyetisyenden bilgi alınmalıdır. Beslenme sürece sıvı yiyeceklerden katı yiyeceklere doğru ilerlemeli, beslenme pozisyonları terapistten uygulamalı olarak öğrenilmelidir. SP’li çocuk mümkün olduğunca uygun bir kaşık ile beslenmelidir. Okul çağına gelen çocuklar fiziksel özürlerine rağmen özel bir eğitim kurumunda eğitime başlatılmalıdır.
SEREBRAL PALSİ DE ERKEN TEŞHİS ÇOK ÖNEMLİ!!!!
İnsan sağlığının söz konusu olduğu tüm durumlarda olduğu gibi, SP’li vakalarda da teşhis ve yapılacak tedavi için mutlaka bir uzman kuruluşa başvurulmalıdır. Ancak bebekte ortaya çıkabilecek ilk belirtilerin aile tarafından da kolayca gözlenebileceği de unutulmamalıdır. SP’li vakalarda fizik tedavi ve rehabilitasyonun başarısı için erken teşhis çok önemlidir.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ÖNEMLİ NOKTALAR
Çocuklarda görülen hareket bozukluklarını en aza indirmek
Oluşabilecek kas-iskelet sistemi bozukluklarını önlemek, duruş bozukluklarının oluşmasını engellemek
Günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız davranabilmeyi sağlamak
Yardımcı araç, gereç ve cihazları belirlemek
Eğer SP tablosuna eşlik eden, görme, işitme, konuşma ve zeka problemleri varsa bunların en aza indirilmesini sağlamak
Aile eğitimi vermek ve SP ‘li çocuğun eğitimi konusunda aileye yol göstermek
Egzersizler çok uzun ve sıkıcı olmamalıdır
SP’ li çocuğun yaşayacağı imkanların düzenlemesini yapmak
Fizyoterapi ve içeriğndeki egzersiz uygulamaları deneyimli fizyoterapistler tarafından yapılmalıdır.
Egzersizler Oyun aktiviteleri ile birleştirilerek yaptırılmalıdır.
Serebral palsili çocukta mental ve duyusal yetersizliğin sebep olduğuiletişim kurma yeteneğini arttırmak için sesli ve renkli oyuncaklar yada objeler kullanılmalıdır
Normal çocuklarla da iletişim kurabileceği ortamlar olmalıdır.
Çocuğun gelişimi devam ederken aşırı koruma altına almadan yapabilecekleri aktivitelere fırsat tanınmalı. Bu sayede akranları ve sosyal çevresi ile etkileşimi sağlanmalıdır
Havale ( konvülsiyon ) geçiren çocuklar için muhakkak pediatrik nörolog ve ihtiyacı olan diğer uzmanlar tarafından belirli aralıklarla kontrolleri yapılmalıdır
SerebralPalsi ve Rehabilitasyonu
Serebralpalsi teşhisi bebeğin muayene için gittiği sağlık kurumundaki uzman hekim tarafından konulur. Teşhiste yardımcı olmak üzere EEG (Elektro Ensefalografi), EMG (Elektro Myografi), SEP (SomatosensoryelEvok Potansiyel), VEP (VisuelEvok Potansiyel), MR (Magnetik Rezonans) gibi ileri tetkiklerden yararlanılabilir.
Serebralpalsiye yönelik etkin bir ilaç yoktur. Ancak hastalıkla seyreden havale, epilepsi ve kaslarda oluşmuş tonus artışını önlemek amaçlı bazı ilaçlar kullanılmaktadır.
Rehabilitasyon Yaklaşımları:
Serebralpalsi yada gelişme geriliği ön tanısı almış bebeğe erken dönem fizyoterapi yaklaşımları,ilerleyen süreçte oluşabilecek kas tonusu düzensizlikleri ve postürbozukluklarını önleyecektir. Böylece çocuğun normal motor gelişimi desteklenerek fonksiyonel bağımsızlığı sağlanacaktır.
Serebralpalside klinik tablo, lezyonun oluş şekline, şiddetine ve diğer komplikasyonların varlığına göre her çocukta farklılık gösterir. Bu nedenle tedavi ve rehabilitasyon programı çocuğa özel olmalıdır.
Serebralpalsiliçocukta fiziksel yetersizliklere eşlik eden sorunlar aile ve çocuk için yaşamı güçleştirici olabilir. Bu nedenle problemlerin altında yatan sebepleriyi analiz edilip sonuca yönelik tedavi programı çizilmelidir. Çünkü bilimsel ve bilinçli yaklaşım çocuğun daha bağımsız bir yaşama kavuşmasını sağlayabilir.